Ukraińskie Towarzystwo Historyczne w Polsce

15 lat działalności Ukraińskiego Towarzystwa Historycznego w Polsce 

Ukraińskie Towarzystwo Historyczne w Polsce zostało powołane do życia w 2004 r. w Warszawie. Idea integracji środowiska ukraińskich historyków mieszkających w Polsce zrodziła się jednak wiele lat wcześniej. Punktem wyjścia dla stworzenia struktury organizacyjnej było ukończenie studiów historycznych (na przełomie lat 80. i 90. XX w.) przez liczną grupę studentów narodowości ukraińskiej. Wielu z nich podjęło później pracę naukową. Na przełomie 2003 i 2004 r. powstała grupa inicjatywna przyszłego Towarzystwa, w skład której weszli m.in. dr hab. prof. AP Roman Drozd, dr hab. Igor Hałagida, dr Grzegorz Kuprianowicz i dr Roman Wysocki. Członkowie Grupy zwrócili się do kilkudziesięciu historyków z propozycją utworzenia organizacji. Na ich apel odpowiedziało prawie dwadzieścia osób.

Do Zjazdu Założycielskiego Towarzystwa doszło latem 2004 r. Oprócz przyjęcia statutu, powołany został wtedy również pierwszy Zarząd Ukraińskiego Towarzystwa Historycznego w Polsce, na czele którego stanął prof. dr hab. Rościsław Żerelik z Uniwersytetu Wrocławskiego. W 2008 r. funkcję przewodniczącego objął prof. Roman Drozd.

Do Towarzystwa należy aktualnie około trzydziestu osób. W większości to pracownicy naukowi zatrudnieni w czołowych polskich uniwersytetach.

Efektem dotychczasowych działań Towarzystwa była organizacja i współorganizacja kilku sesji naukowych, m.in. we Wrocławiu oraz Legnicy w 2007 r. (obie poświęcone 60 rocznicy akcji „Wisła"), Białym Borze, Warszawie, Przemyślu. Ukraińskie Towarzystwo Historyczne w Polsce współorganizowało ponadto konferencje z cyklu "Łemkowie - Bojkowie - Rusini".

Na przełomie 2008 i 2009 r. we Wrocławiu, Zielonej Górze i Słupsku prowadzone były wykłady w ramach „Uniwersytetu Otwartego".

Z logo Towarzystwa ukazały się dotąd praca Romana Szagały i Andrzeja Krzywuckiego Aksmanice. Wieś w parafii kłokowickiej w powiecie przemyskim (Warszawa 2008) oraz Romana Drozda i Bohdana Halczaka Dzieje Ukraińców w Polsce w latach 1921-1989 (Zielona Góra-Słupsk 2010).

W latach 2011-2013 ukazały się również trzy numery czasopisma Towarzystwa pt. Litopys, pod red. Jarosława Syrnyka (elektroniczne wersje tych numerów będą wkrótce dostępne na naszej stronie internetowej).

W latach 2015-2018 Towarzystwo podjęło inicjatywy w zakresie upamiętnienia żołnierzy Ukraińskiej Republiki Ludowej, którzy w 1920 r. walczyli w obronie Rzeczpospolitej, m.in. gen. Marka Bezruczki. Złożono również w IPN szereg zawiadomień w sprawie możliwości popełnienia przestępstw na obywatelach polskich narodowości ukraińskiej w latach 1944-1947. Podjęliśmy ponadto starania o stworzenie Państwowego Rejestru Ofiar tzw. konfliktu polsko-ukraińskiego w latach 40.

Logo Towarzystwa przedstawia stylizowanego gryfa wpisanego w koło z napisami Ukraińskie Towarzystwo Historyczne w Polsce i Українське історичне товариство у Польщі. Wzorem dla naszego logo stał się oryginalny wizerunek gryfa widniejący na parze kołtów (ozdoby nakryć głów ruskich arystokratek).

Ukraińskie Towarzystwo Historyczne w Polsce jest organizacją wspierającą Związek Ukraińców w Polsce.

Pro Memoria - zmarli członkowie Towarzystwa                                               

Dr Piotr Gerent (13 VIII 1974 – 26 VII 2005)

Jednym z inicjatorów powstania Ukraińskiego Towarzystwa Historycznego był dr Piotr Gerent. Na zjeździe założycielskim wybrano go do Zarządu Towarzystwa powierzając w nim funkcję skarbnika. Rok później, po długiej chorobie, Piotr Gerent zmarł. Miał niespełna 31 lat.

Piotr Gerent pochodził z Mokrego (pow. sanocki). W 1993 r. ukończył IV Liceum Ogólnokształcące w Legnicy. Następnie podjął studia na Uniwersytecie Wrocławskim na kierunku historia. Był przewodniczącym Studenckiego Koła Ukrainoznawczego Uniwersytetu Wrocławskiego. Angażował się w życie Cerkwi Prawosławnej na Dolnym Śląsku. M.in. brał udział w pracach Stowarzyszenia Prawosławnego im św. apostołów Piotra i Pawła, był także wolontariuszem w prawosławnym domu opieki im. św. Stefana w Cieplicach. W 2001 r. znalazł się wśród inicjatorów założenia prawosławnej parafii św. Petra Mohyły we Wrocławiu. Udzielał się również jako chórzysta, m.in. w ludowym Zespole Pieśni i Tańca „Osławiany” z Mokrego, bywał konferansjerem na corocznym Święcie Kultury Ukraińskiej nad Osławą w Mokrym. 29 października 2003 r. obronił na Uniwersytecie Wrocłwskim pracę doktorską pt. Prawosławie na Dolnym Śląsku, którą napisał pod kierunkiem prof. Teresy Kulak. Recenzentami pracy byli dr hab. Jan Kęsik i ks abp dr hab. Jan Anchimiuk (arcybiskup wrocławsko-szczeciński Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego Jeremiasz). Ten ostatni pisał o pracy dr Gerenta: „Jest pracą pionierską, torującą drogę badaczom, którzy na pewno uściślą wiele danych szczegółowych". Z kolei promotorka doktoratu, prof. Kulak wspominała: „To był ogromnie wartościowy człowiek. Pisał o sprawach niełatwych. O prawosławiu, o sprawach ukraińskich, problemach mniejszości narodowych i etnicznych, zachowując przy tym ogromny obiektywizm”. Zasługą prof. Kulak było też wydanie książki dr Gerenta. Miało to miejsce już po jego śmierci, w 2008 r. w wydawnictwie Adama Marszałka.

Piotr Gerent został pochowany w rodzinnej wsi Mokre.

Prof. dr hab. Emilian Wiszka (1 XII 1940 –21 X 2014)

Urodził się w Żurawcach w pow. tomaszowskim. Ojciec Emiliana Wiszki został zmobilizowany do Armii Czerwonej i zginął na Węgrzech w kwietniu 1945 r. W 1947 r. w ramach akcji „Wisła” Emilian Wiszka został wraz z mamą i rodzeństwem wysiedlony do powiatu węgorzewskiego. Długie lata pracował jako nauczyciel, karierę naukową rozpoczął stosunkowo późno, bo w latach 90. XX w. Tym bardziej imponujący jest jego dorobek naukowy. W marcu 2000 r. obronił doktorat („Prasa emigracji ukraińskiej w Polsce 1920–1939” praca napisana pod kierunkiem prof. Zbigniewa Karpusa), a już w 2004 r. uzyskał na Wydziale Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu tytuł doktora habilitowanego, na podstawie pracy „Emigracja ukraińska w Polsce 1920–1939”. Od marca 2005 r. pracował na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika na Wydziale Nauk Historycznych w Instytucie Stosunków Międzynarodowych. W lipcu 2012 r. otrzymał tytuł profesora zwyczajnego.

Profesor Emilian Wiszka bardzo aktywnie udzielał się społecznie, szczególnie w zakresie ochrony miejsc pochówków żołnierzy Ukraińskiej Republiki Ludowej. Był inicjatorem odbudowy cmentarza żołnierzy URL w Aleksandrowie Kujawskim. Był również współzałożycielem i aktywnym działaczem Ukraińskiego Towarzystwa Historycznego w Polsce.

Zmarł nagle, we własnym domu 21 października 2014 r. Został pochowany w Toruniu.

Bibliografia prac prof. Emilian Wiszki

Opracowano na podstawie:

1. Nowości. Dziennik Toruński https://nowosci.com.pl/zmarl-prof-emilian-wiszka-z-wydzialu-politologii-i-studiow-miedzynarodowych/ar/10864568
2. Роман Дрозд, Професор ОМЕЛЯН ВІШКА (1.12.1940 – 21.10.2014), «Наше слово» 2014, nr 50.
3. Ольга С. Морозова, ПОЛЬСЬКИЙ ІСТОРИК ОМЕЛЯН ВІШКА: ДІЯЛЬНІСТЬ ЩОДО ДОСЛІДЖЕННЯ ІСТОРІЇ УКРАЇНИ, Історичний архів випуск 14

Michał Kozak

Materiał w przygotowaniu

Roman Szagała (1930-2021)

Roman Szagała urodził się 22 maja 1930 roku w Aksmanicach w powiecie przemyskim w rodzinie rolników – ojca Bazylego i matki Marii z domu Baran. Czteroklasową szkołę podstawową ukończył w Aksmanicach. W lipcu 1945 roku został przyjęty do II klasy Ukraińskiego Męskiego Gimnazjum w Przemyślu. Po trzech miesiącach naukę przerwał z powodu likwidacji szkoły i deportacji kadry nauczycielskiej na Ukrainę. W 1947 roku po akcji "Wisła" zamieszkał w Dziarnówkach Dużych (obecnie Dziarny) w powiecie Susz w woj. olsztyńskim, gdzie rodzice otrzymali gospodarstwo rolne. W roku szkolnym 1950/51 był uczniem II klasy wieczorowej Państwowej Średniej Szkoły Zawodowej w Iławie.  W roku akademickim 1955/56 rozpoczął studia na Wydziale Mleczarskim Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie. Od 1956 roku działał w olsztyńskim kole Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. W latach 1957-1958 był etatowym sekretarzem Wojewódzkiego Oddziału UTSK. Współorganizował min. wystawę ukraińskich wyszywanek i koncert ukraińskiego chóru dla mieszkańców Olsztyna i okolic. Studia ukończył w 1961 r. z dyplomem mgr inżyniera mleczarstwa. W marcu 1961 r. rozpoczął pracę w Oddziale Wojewódzkim Centralnego Związku Spółdzielni Mleczarskich w Łodzi. W kwietniu 1963 r. powołany na Wiceprezesa Zarządu Wojewódzkiego Związku Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Łodzi. W lipcu 1973 r. wybrano go na Prezesa Zarządu Wojewódzkiego Związku Spółdzielni Mleczarskich w Łodzi. W latach 1965-1975 pracował społecznie w spółdzielczości oszczędnościowo-pożyczkowej będąc przez okres dwóch kadencji członkiem Rady, następnie przewodniczącym Rady Oddziału Wojewódzkiego Spółdzielni Oszczędnościowo-Pożyczkowych w Łodzi, po reorganizacji przewodniczącym Rady Oddziału Banku Gospodarki Żywnościowej, członek Rady Wojewódzkiego Związku Spółdzielni Produkcyjnych. Pracując już w mleczarstwie, w latach 1975-1976 Przewodniczący Rady Nadzorczej Wojewódzkiego Związku Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Łodzi. W 1976 r. powołany na członka Rady Naukowej Instytutu Przemysłu Mleczarskiego w Warszawie. W styczniu 1978 r. mianowany I zastępcą Dyrektora Naczelnego Centralnego Zarządu Przemysłu Mleczarskiego w Warszawie. Po reaktywowaniu Centralnego Związku Spółdzielni Mleczarskich został wybrany na wiceprezesa Zarządu.

Odznaczony m.in. Srebrnym Krzyżem Zasługi (1968), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1974), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1983). Z Ministerstwa Spraw Zagranicznych Ukrainy Ambasady Ukrainy w RP otrzymał dyplom z podziękowaniami za „ważny osobisty udział w jednoczeniu ukraińskiej gromady, zachowaniu języka ukraińskiego, kultury i tradycji oraz rozwój ukraińsko-polskiej współpracy” (2009).

W 1990 roku przeszedł na wcześniejszą emeryturę i zajął się poszukiwaniem materiałów dotyczących bytności Ukraińców w Warszawie i na Mazowszu, historii rodzinnej wsi, historii kuchni ukraińskiej i związanymi z nią obyczajami. 

Autor następujących prac:

* Cmentarz prawosławny na Woli w Warszawie. Groby ukraińskie. Przewodnik, Warszawa 2002 (współautor A. Kolańczuk);

* Kuchnia ukraińska po polsku, Warszawa 2004; Aksmanice. Wieś w parafii kłokowickiej w powiecie przemyskim. Warszawa 2008, (współautor A. Krzywucki);

* Ukraińcy w Warszawie Warszawa 2010, (współautor E. Wiszka);

* Аксманичі. Село у Клоковицькій парафії Перемиського повіту (współautor A. Krzywucki), Львів 2010.

W dorobku znalazły się publikacje o tematyce ukraińskiej zamieszczane w „Ukraińskim Almanachu”, „Naszym słowie” i „Gazecie Wyborczej”.

Był współtwórcą Ukraińskiego Towarzystwa Historycznego w Polsce i od chwili jego powołania przewodniczącym Komisji Rewizyjnej.